Duurzame dilemma’s. Soja vervangt vlees en leidt indirect tot minder CO2 uitstoot. Maar kunnen we voor het verbouwen van soja zomaar het regenwoud kappen? Mag de productie van zonnepanelen ten koste gaan van mensenrechten? Vorige week berichtte het FD over grove schendingen van mensenrechten bij de productie van zonnepanelen in China. We krijgen steeds meer inzicht in de effecten van de gehele productieketen. Sommige op het oog duurzame producten blijken toch niet helemaal verantwoord tot stand gekomen.
Het bewustzijn voor het belang van duurzaamheid groeit. Verantwoorde productie is een belangrijk onderdeel voor het behalen van duurzaamheidsdoelen. Steeds meer bedrijven zijn afhankelijk van internationale leveranciers. Maar hoe zorg je voor een “zuivere” productieketen? En wat als een “niet-zuiver” geproduceerd product nodig is voor het halen van een ander duurzaamheidsdoel? Een duurzaam dilemma.
Chinese zonnepanelen
Het Amerikaanse consultancybureau Horizon Advisory veroorzaakte deze week ophef over Nederlandse zonnepanelen. Het berichtte over grote misstanden bij het winnen van polysilicium. Deze grondstof is nodig om zonlicht om te zetten in stroom. Dat maakt dat polysilicium onmisbaar is in de productie van zonnepanelen.
De westelijke Chinese provincie Xinjiang is de productielocatie voor polysilicium. In deze regio is sprake van grootschalige slavernij, dwangarbeid en uitbuiting van de Oeigoeren.
China ligt internationaal onder vuur vanwege de behandeling van de Oeigoerse bevolking. De Chinese overheid houdt de moslimminderheid vast in “heropvoedingskampen”. Bijna de hele wereld spreekt officieel van genocide.
Nederlandse zonneparken
In Nederland komt minstens 80% van de zonnepanelen uit China. Zonneparken en voor een kleiner deel particulieren maken hier gebruik van.
Zonneparken zijn een heel belangrijk onderdeel van het Nederlandse klimaatakkoord. In het afgelopen jaar ging dan ook 4,5 miljard Euro aan overheidssteun naar zonnestroom. Sommige politieke partijen vinden dat deze subsidies meteen stopgezet moeten worden. Ze vinden dat “duurzaamheid niet voor mensenrechten gaat”. Wat ze hiermee eigenlijk bedoelen is: klimaat gaat niet voor schending van mensenrechten. Voor ons is duurzaamheid meer dan alleen klimaat en milieu. Juist de sociale aspecten zijn een belangrijk deel ervan (zie “De ‘S’ van ESG: Sociaal Beleggen”)!
Grote duurzame dilemma’s
Weigeren van Chinese zonnepanelen klinkt als een eenvoudige oplossing. Zo makkelijk is het echter niet. Chinese zonnepanelen zijn dominant op de wereldmarkt. In 95% van de panelen wereldwijd is minstens een beetje grondstof vanuit de omstreden provincie Xinjiang verwerkt.
Holland Solar, de Nederlandse belangenvereniging van de zonne-energiesector, ziet dan ook een groot dilemma. “Stoppen met deze panelen is stoppen met de energietransitie”, zegt directeur Winand van Hooff. Holland Solar houdt de productie van panelen zo goed als mogelijk in de gaten. Op fabrieksniveau kan de vereniging dwangarbeid en andere misstanden uitsluiten. Het probleem zit echter vroeger in de keten, al bij de grondstoffen. En hier is toezicht bijna onmogelijk.
Daarbij komt dat niet alleen de schending van mensenrechten problematisch is. Voor het verwerken van de grondstof polysilicium is veel energie nodig. In Xinjiang is veel energie voorhanden vanwege de grote aanwezigheid van steenkool. Komt erbij dat ieder paneel de halve wereld rond moet reizen voordat het elders schone energie op kan wekken.
Dit is een enorme paradox. Zonnepanelen zijn essentieel om klimaatverandering tegen te gaan. Tegelijkertijd is de productie zwaar milieuvervuilend en mensonvriendelijk. Het halen van het ene doel (klimaattransitie) gaat ten koste van het overtreden van andere ESG-doelen (mensenrechten en milieuregels). Rijst de grote vraag: hoe duurzaam is een zonnepaneel eigenlijk?
EU-wetgeving
Deze problematiek is niet uniek voor de zonne-energiesector. Bijna alle sectoren kampen met hetzelfde dilemma. Zo leunt ook de kleding- en voedingsindustrie sterk op grondstoffen uit China.
Op dit moment hebben Europese bedrijven die serieus duurzaamheid nastreven geen concurrentievoordeel. Het ontbreekt aan een EU-brede aanpak. 70% van de Europese bedrijven geven aan duurzaamheid van de gehele keten belangrijk te vinden. Tegelijk neemt op dit moment slechts één op de drie EU-bedrijven zorgvuldigheidsmaatregelen op dit gebied.
Het Europees Parlement (EP) heeft in maart ingestemd met een nieuwe EU-wet. Deze wet wordt op het moment uitgewerkt. Bedrijven kunnen aansprakelijk gesteld worden voor schade aan mens en milieu. De nieuwe regels zullen geldig zijn voor alle ondernemingen in de EU, van groot tot klein. Ook de toeleveringsketens worden meegenomen. De nieuwe wetgeving moet meerdere voordelen opleveren. Betere naleving van duurzaamheidseisen, een gelijk speelveld voor alle bedrijven en eerlijke producten voor consumenten.
Hierna wil het EP een importverbod van producten die in verband gebracht worden met dwang- en kinderarbeid. Voor beleggers is dit een verder puzzelstukje in de transparantie van bedrijven (zie “Wat heeft de belegger aan SFDR-regelgeving”). Hij/zij kan hiermee doelgerichter investeren in duurzaamheid.
Wat leren we hiervan?
De vraag is: wat moeten we hiermee? Dan maar geen zonnepanelen? De doelen voor de energietransitie loslaten? Beide opties zijn verre van aantrekkelijk. Wat we wel leren van deze dilemma’s is dat bij duurzaamheid de gehele productieketen van groot belang is. Deze conclusie hebben we in het afgelopen jaar al vaker moeten trekken. Aan het begin van de coronacrisis was Europa te afhankelijk van mondkapjes vanuit China. Een paar weken geleden nog zorgde het containerschip EverGiven voor een enorme opstopping in het Suez-kanaal. De gehele leveringsketen was verstoord en de schade liep in de miljarden.
